– Dit artikel komt uit het magazine ‘Reizen naar morgen‘.
Bewust worden, verantwoordelijkheid nemen, verbinden en samenwerken: de vier ingrediënten om de transitie te maken van een toeristische bestemming naar een florerende plek en gemeenschap. Ondernemers dragen graag bij, vertelden we. De overheid luistert en zoekt hoe ze haar rol kan versterken. En dan zijn er al die mensen die trots zijn op hun plek, die gastvrijheid hart en handen geven. Bewoners, ondernemers, beleid: allemaal plekhouders. Jij ook?
Bewustzijn dat alles met elkaar verbonden is …
“As simple as that. Het beleid in Vlieland, één van de Waddeneilanden in het noorden van Nederland, is eerlijk en eenvoudig. De lokale economie van Vlieland rust voornamelijk op de pijler recreatie en toerisme. Het succes van Vlieland is het natuurlijke, kleinschalige, rustige en auto-arme karakter. De bewoners houden van de weidse zichten en het spel van zand, wind en water. Ze delen hun persoonlijke band met het eiland desgevraagd met de toerist. Om dit karakter te bewaren nam het gemeentebestuur een simpel maar verstrekkend besluit. Er geldt een stop op het bouwen van nog meer overnachtingsaccommodaties. Als de beschikbare tenten en hotelbedden vol zijn, moet je maar op een ander moment komen. Dit is even stoutmoedig als rechtdoorzee. Wat mij betreft, een krachtige beslissing waardoor de relatie tussen Vlieland en zijn toerisme geen schipbreuk zal leiden.” — Bart Rondas, VisitGent
En dat iedereen iets teweeg kan brengen
Anderen tonen hoe je als bewust individu grootse dingen kan teweeg brengen: Lanzarote bleef authentiek dankzij de visie van één man.
“Dankzij de invloed en de moed van de kunstenaar, architect én bewoner van Lanzarote, Cesar Manrique, is er geen hoogbouw, zijn de kleuren van de gebouwen traditioneel en zie je geen schreeuwerige reusachtige reclameborden.” Daarom vind ik het zo’n mooi voorbeeld. Door deze krachtige visie heeft Lanzarote zijn authentieke stijl en unieke landschap niet verloren. En laat dit nu net de troeven zijn waarom zoveel toeristen van het eiland houden. Lanzarote is een ruw, dor en ruig eiland met talloze schattige en ingetogen dorpjes. Ondanks het feit dat Lanzarote afhankelijk is van het toerisme voor zijn economie onderging het eiland niet het lot van vele andere zonnige bestemmingen: een kustlijn vol hoge buildings met schreeuwerige kleuren en vormen. Cesar Manrique geloofde in duurzaam toerisme lang voor het een modewoord werd. Hij heeft aangetoond dat je de eigenheid en het authentieke karakter van een plek kan behouden zonder toeristen te weren van je toeristische bestemming.” — Filip Standaert, Handelsreizigers in ideeën
Die ‘iedereen’, daartoe behoor ook jij
Transitie brengt veel onzekerheid met zich mee en is complex om te bevatten. Auteur Deborah Frieze ziet twee bewegingen die in de transitie van oude naar nieuwe, alternatieve manieren van zijn en doen. Ze geeft die bewegingen bevattelijk weer in twee curves. (zie schema). Links zie je het ontstaan, de groei en het ondergaan van huidige systemen. Denk bijvoorbeeld aan een economie die zich voedt met aardolie of de industriële productie van voeding. Massatoerisme is daarvan ook een voorbeeld. Rechts begint een nieuwe curve: de opkomst van alternatieven, zoals hernieuwbare energie, biologisch voedsel en een toerisme dat bloeit in florerende bestemmingen. We zitten vandaag ergens tussenin stromingen, midden in transitie.
Deborah Frieze brengt met dit schema in beeld hoe mensen en organisaties elk een eigen bijdrage kunnen leveren aan dit proces van transitie tussen oud en nieuw. Ze roept alle mensen op om op hun eigen plek actie te ondernemen die – in verbinding met anderen – tot verandering leiden. En, iedereen kan deelnemen, zegt ze. Want in elke grote overgang hebben we baanbrekers nodig, net als mensen die baanbrekende initiatieven zichtbaar maken en verbinden. Er zijn mensen nodig die zorg dragen voor de oude systemen tot de vernieuwing sterk genoeg is, en mensen die bruggen bouwen tussen wat nu is en wat aan het ontstaan is.
Wat zijn die rollen in veranderende tijden? En welke past jou?
Baanbrekers experimenteren met alternatieve manieren van denken en doen. Zij doen nieuwe initiatieven of systemen ontstaan, die anders werken dan de dominante stromingen. Baanbrekers worden vaak lang niet begrepen, voelen zich alleen en onzichtbaar omdat mensen rond hen nog niet begrijpen wat ze bedoelen en doen. Daarom is verbinding tussen baanbrekers zo belangrijk.
Uitlichters helpen de alternatieven zichtbaar maken. Door hun aandacht en verhalen kunnen anderen de nieuwe dingen ontdekken, begrijpen en er enthousiast over worden. Niet alleen de best practices verdienen hierbij aandacht. Uitlichten is ook bedoeld om te leren, te delen en te verbinden. Uitlichters zijn nieuwsgierig, vertellen graag verhalen en hebben een beeld van hoe de nieuwe wereld zou kunnen worden. Ze helpen ons om wijzere beslissingen te nemen.
Beschermers bieden de baanbrekers ruimte, kansen en veiligheid om hun ideeën uit te broeden en te testen. Fases van transitie vragen om broedplekken waar kan worden geëxperimenteerd en gefaald, waar kan worden geleerd en geïnspireerd. Diep binnen instituties en organisaties bieden ze baanbrekers genoeg bescherming voor hun experimenten.
Huisbewaarders begeleiden systemen in transitieperiodes. Terwijl er wordt geëxperimenteerd en geleerd zijn er ook mensen nodig die het licht aanhouden zodat er geen vacuüm ontstaat tussen wat is en wat het zal worden. Huisbewaarders zorgen ervoor dat het leven vandaag ook doorgaat en zorgen voor de overgang van het oude naar het nieuwe. Ze houden de huidige systemen overeind tot de nieuwe sterk genoeg zijn. Ze hebben oog voor de pijn van mensen in de oude systemen, en dragen zorg voor wie lijdt onder onzekerheid, verlies en verandering.
“Rather than identifying what the change will be, leaders need to identify and lead processes for engaging the necessary stakeholders in emergent change processes.” — Gervase Bushe
De bedenker van dit transitieschema zegt dat we met z’n allen te lang hebben gedacht dat verandering van anderen komt. “Maar in levende systemen hebben we iedereen nodig. Alle vier de rollen helpen de transitie te maken. Dan wordt de vraag voor de plek, bewoners, ondernemers en plekhouders: als de huidige manier van werken de oplossingen niet kan creëren en nieuwe dingen nodig zijn, welke bijdrage kan ieder van ons dan doen?
STILVALLEN
Waar wil jij naartoe? Welke rol zit jou als gegoten? Wat heb jij nodig om die op te pakken? Wie kan jou inspireren of steunen?
