Reizen naar morgen, dat doe je niet op één dag. Vraag dat maar aan Els Meersschaert. Al zes jaar lang werkt zij als zelfstandig facilitator mee aan de weg naar de toekomst van toerisme. Op de Ervaringsdag in de Huysmanhoeve vertelde ze onder meer hoe ze dat precies aanpakte. De gemeenschappelijke deler? Dat is de appreciative inquiry-methodiek.
Op de Ervaringsdag in het Meetjesland in november 2023 was Els een van de velen die inspirerende verhalen en concrete handvaten bood om met de Reizen naar Morgen-visie aan de slag te gaan. Zowel tijdens het panelgesprek als met haar eigen ervaringsmomenten workshop die dag maakte ze duidelijk wat een florerende bestemming juist inhoudt, hoe je daartoe komt en wat je zeker altijd moet meenemen in je eigen verhaal.
Maar er was ook ooit een tijd dat Els zelf aan de zijlijn stond. Eerst was ze als nieuwsgierige deelnemer betrokken bij Iedereen verdient vakantie en het toenmalige Toerisme Transformeert, later nam ze de fakkel over van een collega-facilitator. “Ik spring namelijk graag in situaties die nog niet zo duidelijk zijn”, lacht ze. “Om dan samen erachter te komen hoe we iets gaan aanpakken. En zo kwamen we uit tot de eerste concrete stap: het uitwerken van de proeftuinen, in regio Meetjesland, regio Kempen en stad Mechelen.”
Anna Pollock, toerisme-experte uit de UK, was toen nog een van de drijvende krachten in de projectgroep. “Zij is diegene die ons tegen de schenen heeft geschopt om het toerismebeleid hier aan te pakken. Samen met haar heb ik een programma opgesteld, met Anna die voor de inhoudelijke expertise zorgde en ik die aan procesbegeleiding deed. Van proeftuinen zijn we uiteindelijk uitgegroeid tot een lerend netwerk. En dan zijn we beginnen experimenteren.”
Het uitgangspunt was dit: hoe kan je toerisme als puur economisch systeem doen evolueren naar een levenssysteem waarbij iedereen kan floreren op een bepaalde plek, of bestemming? Dat gaat dan in samenspraak met bezoekers, inwoners, toeristische ondernemers en beleidsmakers. “Ik heb vooral het Meetjesland verder begeleid, terwijl ze in Mechelen heel hard inzetten op burgerparticipatie en er in de Kempen nu een aantal grote projecten lopen, zoals hun kastelengordel bijvoorbeeld. Iedereen bouwde zijn eigen traject uit, terwijl ze uitzoeken hoe ze meer kunnen teruggeven aan de gemeenschap.”
Mogelijkheden onderzoeken
Als we één ding kunnen meenemen van de Ervaringsdag in het Meetjesland, laat het dan wel zijn dat iedere plek moet uitzoeken wat zijn unieke, regiogebonden sterktes zijn. ‘Op maat gemaakt’ is de sleutel tot een Reizen naar Morgen-succesverhaal. “Dat is natuurlijk een hele uitdaging, maar het is belangrijk om op voorhand genoeg vragen te stellen: wat wil je en wat is er al? In de Kempen kan je bijvoorbeeld niet hetzelfde traject doorlopen als in het Meetjesland. Als facilitator zal ik ervoor zorgen dat er altijd doordacht en diepgaand met elkaar wordt gepraat, om ook te voelen of het ‘goede potgrond’ is. Want met zakken plantgoed komen aanslepen tot op een dorre grond, dat werkt niet.”
Iedere plek moet uitzoeken wat zijn unieke, regiogebonden sterktes zijn. ‘Op maat gemaakt’ is de sleutel tot een Reizen naar Morgen-succesverhaal.
En dan komt appreciative inquiry, of waarderend onderzoek, in beeld. Hiermee stel je kritische vragen om tot inzichten te komen die uiteindelijk je visie vormen. Het gaat concreet om het zoeken naar de kansen en mogelijkheden en de richting die je wilt uitgaan.“Op de ene plek is het een evidentie om van bij het begin de inwoners te betrekken bij het uitwerken van een nieuwe visie, op een andere plek moet er misschien eerst iets anders gebeuren alvorens die weg vrijgemaakt kan worden”, geeft Els als voorbeeld. “We nodigen mensen uit om hun blik te verleggen van ‘probleemoplossing’ naar het ‘onderzoeken van mogelijkheden’. Dat klinkt simpel, maar we zijn als mens anders geprogrammeerd. Je kan van alles een probleem maken, maar je kan van een probleem ook van alles maken.”
Stel de juiste vraag
Wat Els als facilitator wil teweegbrengen en aan alle betrokkenen in het Reizen naar Morgen-traject wil meegeven, is om samen tot een vruchtbare vraagstelling te komen. “Wil je een florerende bestemming worden, dan is het belangrijk om ruim voldoende tijd te steken in het zoeken naar de vraag waarmee je op stap wilt gaan.” Bijvoorbeeld: Hoe zou het kunnen zijn als we ons natuurgebied zouden openstellen voor publiek, waarbij bezoekers mee zorg dragen voor de plek? Wat kan ontstaan wanneer onze inwoners zich verbonden voelen met het aanwezige erfgoed in de regio? Wat maakt onze inwoners fier op hun plek? De mogelijkheden zijn eindeloos, omdat iedere plek nu eenmaal andere behoeftes heeft. “Je kan dan beginnen met te kijken naar waar je dat al ziet gebeuren. Dat hoeft dan nog niet perfect te verlopen, maar waar zijn de zaadjes al aan het kiemen? Met waarderend onderzoek bekijk je eerst wat nu al werkt, waar mensen nu al energie van krijgen en dat ga je grondig onderzoeken. Wat maakt dat het werkt? Vanuit wat werkt formuleer je een gewenste toekomst, die hierop steunt. Om dan samen te gaan ontwerpen wat nodig is om naar die toekomst toe te groeien.”
Appreciative inquiry is natuurlijk maar één methodiek binnen een ruimer spectrum aan opties om tot een op maat gemaakte visie te komen. “Ik vind deze gewoon heel interessant, omdat het zo simpel is. Het is samen nadenken en tot nieuwe kennis komen. Andere deelmethodieken zijn bijvoorbeeld de open space-methode, waarbij je mensen samenbrengt en hun ervaringen laat delen om zo hun kennis samen te bundelen, of er is ook werken met verhalen ('storyweaving'). Dat hebben we bijvoorbeeld gedaan voor het samenstellen van het Toekomstplan Reizen naar Morgen voor Meetjesland. Met de organisatie Voices That Count verzamelden we 400 verhalen en luisterden naar wat mensen écht te zeggen hadden. Binnen die verhalen ga je op zoek naar patronen en wat die vertellen over waar je naartoe wilt.”
Tijd investeren
Met dergelijke methoden krijg je dan wel enige structuur, uiteindelijk blijft het een kwestie van meebewegen met wat je van input krijgt. En dat vraagt natuurlijk behoorlijk wat tijd. Maar geduld is een mooie zaak. “Het uitvoeren van een plan gebeurt het snelst, maar de meeste tijd gaat naar gesprekken voeren en reflecteren”, zegt Els. En daar kan je niet omheen, hoe frustrerend dat ook kan zijn. “Maar, het lijkt alsof dat veel tijd kost. In realiteit win je er net veel tijd mee, omdat je mensen al van bij het begin betrekt, en mee laat nadenken over waar je samen naartoe wilt werken. De transitie is al in gang gezet vanaf het moment dat je eraan begint. Maar dat zie je niet direct. Het concrete resultaat is makkelijk uit te leggen achteraf, maar de weg ernaartoe is dat niet.”
De tijd nemen dus, om echt te luisteren naar elkaar, tot je aan een passende vraagstelling komt waarmee je je route richting morgen plaveit. Er zijn handvaten om aan vast te houden, maar uiteindelijk is het jouw florerende bestemming, en die visie kan enkel lokaal worden gedragen, om dan ver voorbij de eigen regio ook anderen aan te trekken en te inspireren.