Een intrigerend uitgangspunt van Reizen naar Morgen is de verbinding tussen een transformerende bezoekerservaring en het floreren van de plek en sociale gemeenschap waar bezoekers die ervaring opdoen. Dat zet toerisme letterlijk ‘op zijn plaats’: ingebed in een plek en bloeiend vanuit alle verbindingen die op die plek bijdragen aan het welzijn van de gemeenschap. Als ‘plekhouder’ sta je daar middenin. Je initiatief groeit uit de verbondenheid met de plek en versterkt het weefsel van die plek op sociaal, cultureel, economisch en ecologisch vlak. In return daarvoor ontwikkelt zich een nieuwe vorm van gastvrijheid, gedragen door tal van mensen die hun liefde voor de plek willen delen met bezoekers.
Dat in het kader van Reizen naar Morgen gekozen wordt voor het woord ‘plek’, is veelbetekenend. Plek is meer dan de toevallige plaats waarop een initiatiefnemer een toeristische activiteit vormgeeft. ”Plek is plaats plus betekenis”, zegt de Nederlandse biologe en ontdekkingsreiziger Arita Baaijens. Betekenis, als dat wat een plaats tot een plek maakt, is het ‘resultaat’ van hoe mensen die plaats interpreteren, er waarde aan toedichten en er een emotionele band mee hebben.
Uit recent onderzoek van de National Trust, de organisatie die het erfgoed in het Verenigd Koninkrijk beschermt en voor het publiek openstelt, blijkt dat mensen een sterke fysische en emotionele verbinding ervaren met plekken. Acht van de tien mensen beschrijft hun plek als deel van hun identiteit en bron van welzijn. Veel mensen getuigen van een sterke wens om deze plekken voor toekomstige generaties te beschermen. 92% zegt dat ze ervan ontdaan zouden zijn als hun dierbare plek zou verdwijnen. 61% van de mensen zegt dat ze proberen die plek te beschermen.
Tot een gelijkaardige conclusie komt het Vlaamse Agentschap Onroerend Erfgoed. Vlamingen hebben opvallend veel waardering voor erfgoedplekken zoals kastelen en burchten, landschappen, stads- en dorpsgezichten en vinden dat die bewaard moeten blijven. 66% van de Vlamingen wil actief meedenken over de toekomst van het erfgoed in zijn omgeving.
De waarde van de plek wordt bepaald door alle menselijke en niet-menselijke verbindingen die een plaats tot een plek maken. UNESCO achtte het al in 2008 van belang om zich in een conferentie uit te spreken over die betekenissen, en heeft het over de ‘Spirit of Place’. Die ziel van de plek is – zegt UNESCO – de combinatie van tastbare en niet-tastbare elementen die samen een plek maken tot wat die is. Tastbaar zijn de gebouwen, de grond, de landschappen, objecten en routes bijvoorbeeld. Niet tastbaar zijn herinneringen, verhalen, geschriften, traditionele kennis, waarden, kleuren, geuren, texturen, festivals enzovoort.
De ziel van een plek wordt, aldus UNESCO, in wezen door mensen overgedragen, en die overdracht is een belangrijk deel van het behoud van onze plekken. Daarom vraagt de werelderfgoedorganisatie om ervoor zorg te dragen dat de betrokken gemeenschap kan meedenken over de toekomst van plekken. Die open communicatie en participatie kan de ziel van plekken het best levend houden en ontwikkelen.
Het toerisme van morgen zal dus floreren op plaatsen die benaderd worden als plekken, waar de betekenis ervan door tal van actoren – van architecten en managers, over beleidsmensen, ondernemers en bewoners – gevormd en gekoesterd mag worden. Wanneer we beseffen, zoals ook de National Trust naar voren schuift, dat mensen bijzonder graag hun liefde voor plekken delen met anderen, zien we hier de kiem van een authentiek gastheerschap. Het is aan ons, waarmakers van het toerisme van morgen, om die breed gedeelde liefde voor plek te integreren in een future-proof toerisme dat ingebed is in florerende plekken en gemeenschappen.
Meer weten:
- Places that make us, onderzoeksrapport van the National Trust, 2019
- UNESCO, International Council on Monuments and Sites ICOMOS, Quebec Declaration on the preservation of the spirit of place, 2008
- Hoe groot is het draagvlak voor onroerend erfgoed in Vlaanderen? Agentschap Onroerend Erfgoed
- Reconnecting with landscape in a globalized world – Baaijens Arita – TEDx
- Samen schrijven aan de toekomst van ons religieus patrimonium – Kristof Lataire & Griet Bouwen
