Kees Klomp liet ons tijdens het Reizen naar Morgen-congres op 1 oktober 2024 kennismaken met 'betekeniseconomie' en schetste de belangrijkste kansen die deze holistische benadering voor toeristische ondernemers biedt. NRIT vatte zijn inspirerende keynote helder samen.
Ongemakkelijke keynote van Kees Klomp
Na een introductie over het waarom van Reizen naar Morgen en een positieve blik naar de toekomst, verwelkomde het Reizen naar Morgen-congres keynotespeaker Kees Klomp. De Nederlandse ambassadeur van de betekeniseconomie en maatschappelijk betekenisvol ondernemen startte meteen met een waarschuwing: “Het wordt even ongemakkelijk maar aan het eind neem ik jullie mee in hoop.”
Voor Klomp was de titel Reizen naar Morgen een inkoppertje: “Als we het hebben over Reizen naar Morgen, dan moeten we het hebben over de toestand in de wereld.” Inmiddels hebben wetenschappers volgens Klomp geen woorden meer om een juiste duiding te geven aan de situatie waarin we verkeren. Hij haalde het Stockholm Resiliance Centre aan dat jaarlijks laat zien welke grenzen we niet mogen overschrijden om ons voortbestaan niet in gevaar te brengen. “Vanaf 2009 hebben we steeds meer grenzen overschreden. Van de negen indicatoren hebben we er nu zeven overschreden.” En meer dramatisch volgens Klomp: “We zijn onszelf actief aan het uitmoorden. Buitengewoon zorgwekkend. Het wordt alleen maar erger en erger.”
Opwarming gaat grote economische gevolgen hebben
Waar we ons in Parijs nog richtten op maximaal 1,5 graden opwarming van de aarde is 2,5 al niet meer realistisch en moeten we uitgaan van 3,5 tot 4,0 graden opwarming. Dat heeft volgens Kees Klomp ook economisch grote gevolgen. Zo verliezen we alleen al door klimaatverandering 19% van het wereldwijde bbp. Dat is drie keer de bankencrisis van 2008 en twee maal de covidcrisis. Klomp: “We hebben nu vier keer meer schulden dan dat er geld is. Als de economie groeit, is dat geen probleem maar als we diep in een recessie raken, kunnen we dat niet meer terugverdienen en is het effect ongekend.” Het grote verschil met de pandemie en de bankencrisis is dat die redelijk overzichtelijk waren. We redden de banken en ontwikkelen een vaccin en we gaan weer door. “Van de klimaatcrisis weten we niet of we daar snel van herstellen. Dat duurt naar verwachting eeuwen. We stevenen af op een dieprode economie.”
Jongeren op de barricaden voor systeemverandering
Voor Klomp is het niet verwonderlijk dat veel jongeren de straat op gaan en een systeemverandering eisen. “We zien steeds meer changemakers die zich activistisch opstellen.” Die systeemverandering lijkt eenvoudig maar is volgens Klomp heel complex omdat systemen zichzelf niet willen veranderen. “In Nederland moet het hbo professionals afleveren die ook in staat zijn om organisaties te veranderen zodat ze kunnen opereren in andere omstandigheden. Dat is ongelofelijk ingewikkeld. Veel studenten hebben veel verstand van business, maar weten heel weinig van de omstandigheden in de wereld.”
Na een wat apocalyptische toekomst te hebben geschetst waarbij iedereen op het puntje van zijn stoel zat, was het tijd om de analyse in te duiken. Start was de geschiedenis van de economie in vier bullets waar we nu op de grens zitten van de kennis- en betekeniseconomie.
- Agrarische economie – delen - verbouwen
- Industriële economie -dingen - vervaardigen
- Kenniseconomie – diensten - verschaffen
- Betekenis economie – deugden - verbeteren
Bedrijven kunnen geen purpose hebben
Daarna maakte Klomp de overstap naar de begrippen purpose en meaning. “Purpose is een subjectieve ervaring en ontstaat als we een doel internaliseren. Purpose is het moment dat je geraakt wordt. Het moment waarop je besluit dat een bepaald maatschappelijk probleem, jouw probleem is geworden en je er wat aan wilt doen. Als je je leven gaat wijden aan een positieve constructieve actie dan praten we over meaning.” Volgens Klomp hebben organisaties geen purpose, mensen hebben purpose. Je moet je geroepen voelen. Dat kunnen samenwerkende groepen mensen wel. Het gaat erom wat je wilt, je intentie. Want zonder intrinsieke motivatie kan het niet betekenisvol worden.”
Gruwen van de egocentrische blik op de wereld
De betekeniseconomie is voor Klomp een ecologische en existentiële benadering van de wereld waarin we leven. Hij gruwt van de economie zoals die nu op school wordt gegeven: “Dat is neoclassical economics. Je kijkt naar de wereld in termen van productie, distributie en consumptie. Daarmee hebben we de hele wereld tot een markt gemaakt. Het heeft tot 1950 geduurd voordat de economen erachter kwamen dat de natuur geen plek had in het model. Alleen als onuitputtelijke hulpbron.” In de jaren 60 kwamen de environmental economics op met als kernwoorden people, planet, profit. Daarmee werd de aarde een onderdeel van de economie. “Dat is een egocentrisch blik op de economie”, stelt Klomp “Die economie is erop gericht om de bevolking in staat te stellen haar materiële behoeftes te bevredigen. Dat is ook waarom politici de vlag uitsteken als ze economische groeicijfers kunnen presenteren.” We moeten in de optiek van Klomp naar een life centric-benadering. “We denken als mensen dat we de kroon op de schepping zijn maar, we moeten af van het mens-centrische-paradigma. We moeten ons realiseren dat het niet alleen slecht gaat met de bij, maar ook met ons.”
Onnatuurlijke samenleving ingericht
Klomp ziet dat we als mensheid een onnatuurlijke samenleving hebben ingericht. “Dat is problematisch en we moeten een vorm vinden om de ecologische voetafdruk te verminderen.” Maar dat is niet eenvoudig en om dat te duiden moeten we beter naar mensen kijken. Klomp: “In ons wereldbeeld gaan we ervan uit dat mensen rationeel opererende wezens zijn die gericht zijn op het verwezenlijken van hun behoeften. Maar de mens is ten diepste een emotioneel wezen en een zinzoeker. Onze diepste drijfveer is zingeving aan ons bestaan waarin we streven naar vrijheid en autonomie. We zijn ook sociale wezens en willen erkenning en verbinding met andere mensen. Tegelijkertijd houden we erg van controle en bestendigheid.”
Economie draait om begeerte van mensen
Zijn visie heeft Klomp rond de woorden Zin, Zelf, Zijn, Zeker een driehoeksmodel gemaakt. In de linkerhoek de bestaanspijnen die onafweerbaar zijn. Maar we hebben ook behoeften en die zijn bevredigbaar. Daarnaast zijn er ook begeerten en dat zijn onverzadigbare behoeften. “Het probleem is dat onze economie alleen nog maar draait om begeerte. Ik schat dat 80% van de behoeften is gericht op begeerten. We gebruiken begeerten om de bestaanspijn te onderdrukken.” Als we de wereld willen verbeteren dan moeten we volgens Klomp ook kijken naar wat er in het hoofd van mensen gebeurt bij economische keuzes. “De economie is een pseudowereld en economen maken geen onderscheid tussen behoeften en begeerten. En juist die begeerte-economie brengt ons in de vernieling.”
Omslag door natuurrechtenbeweging
Klomp vond het heel fijn om te lezen dat Reizen naar Morgen gaat over floreren. Floreren zou het uiteindelijke doel moeten zijn van bedrijven en boven profit moeten staan. “De aandeelhouder is nog de dominante in de economie, maar er is ook een tweede stroming waar stakeholdership centraal staat.” Klomp verwacht dat de opkomst van de natuurrechtenbeweging voor een grote omslag gaat zorgen. Dat betekent in het kort dat natuurgebieden, rivieren, zeeën of oceanen een stem krijgen. De Maori’s is dat in Australië voor het eerst gelukt. Daar kreeg een rivier een stem van de rechtbank. “Ecocide wetgeving komt eraan. Twee eilandstaatjes zijn naar het internationale hof gestapt omdat ze dreigen te verdwijnen en CEO’s worden strafrechtelijk vervolgd.”
Naar een regeneratieve economie
We bewegen in de visie van Klomp van een conventionele business waarin we heel succesvol zijn geworden, naar een nieuw paradigma waar duurzaamheid een middel is voor een regeneratieve economie. En hij gaat nog een stap verder: “Waarom gaat het alleen maar om het beperken van schade. Waarom hebben we bedacht dat bedrijven er alleen zijn om geld te verdienen. Waarom kun je als bedrijf geen maatschappelijke waarde toevoegen? Betekenisvol ondernemen gaat over geld verdienen, draagt bij aan een veerkrachtig ecosysteem, verbetert de gemeenschap en vervult persoonlijk geluk."
Tekst: Ton Vermeulen voor NRIT