Welkom in ons verhaal over een toekomst van reizen en gastvrijheid, een verhaal dat zichzelf aanhoudend herschrijft terwijl we erover spreken. Het verhaal ontvouwt zich in het Vlaamse agentschap voor Toerisme, ‘Toerisme Vlaanderen’, haar steunpunt Vakantieparticipatie en het netwerk ‘Iedereen Verdient Vakantie’. Via Appreciative Inquiry en de Re-authoring benadering groeiden daar nieuwe manieren van kijken en zijn die de waardigheid van elke deelnemer centraal stelden in het samen creëren van nieuwe mogelijkheden voor wie reist en wie reizigers ontvangt. In dit artikel exploreren we de praktijken van luisteren, schrijven en delen van levensechte verhalen die de toekomst van toerisme mee vormgeven. Dit werk is een opwindende reis. Die kan jou inspireren en je verbeelding prikkelen voor de toekomst die jij zelf zou willen herschrijven. Je zal praktijken ontdekken waarmee jij aan boord kan gaan van je eigen reis. Daarnaast tonen we hoe jij deel kan nemen aan de beweging op weg naar een nieuwe toekomst van reizen en gastvrijheid.
Griet Bouwen, Chené Swart, Marianne Schapmans
Deze tekst werd origineel gepubliceerd als booklet: Co-authoring the future of travel and hospitality. An unfolding practice in tourism in Flanders.
Inzichten na zes jaar toegewijd verhalenwerk
Steunpunt Vakantieparticipatie
Toerisme Vlaanderen
“We zochten een manier om de energie binnen ons netwerk vast te houden.” — Marianne Schapmans, Steunpunt Vakantieparticipatie, Toerisme Vlaanderen
WAAROM WERKEN MET VERHALEN OVER REIZEN EN GASTVRIJHEID?
De Romeinse keizer Marcus Aurelius schreef in zijn Meditaties dat het niet de dood is die we moeten vrezen, maar wel dat we nooit zouden beginnen te leven. De ervaring van helemaal levend te zijn kan ons overrompelen als we reizen. Als we ons onderdompelen in de geluiden, geuren en smaken van nieuwe plekken, worden onze zintuigen scherper en herinneren we ons dat wat we voelen puur, puur leven is! Wanneer we op reis gaan, trekken we de deur achter het alledaagse leven van ons dicht. We krijgen als het ware nieuwe ogen, oren en een gevoelige huid voor wat ons omringt.
Dit is wat we horen wanneer we mensen uitnodigen om over hun vakantie ervaringen te vertellen. We luisterden naar meer dan 1500 verhalen, en bijna elk van hen vertelt over een paar nieuwe ogen die mensen blijkbaar ervaren wanneer ze reizen of gasten ontvangen. Ze vertellen over ogenblikken waarop ze zich weer verbonden voelden met hun familie. Over de verbazing die hen overvalt als ze oog in oog staan met een bijzonder schilderij van een Vlaamse Meester. Mensen vertellen ons over hoe hun denken verandert, hoe ze veerkracht opbouwen, vrienden vinden. Jongeren vertellen over hoe ze voor het eerst in hun leven een groepsvakantie beleven. We horen verhalen over mensen die zich weer verbonden voelen met de natuur en hoe die verbondenheid ook na de vakantie in hun leven blijft. We zullen nooit het verhaal vergeten van een vrouw die aan een depressie leed en tijdens een vakantie ontdekte dat stilte ook licht en wit kan zijn in plaats van zwaar en zwart.
De verhalen waarnaar we luisteren, vertellen over wat Heidegger ‘Spielraum’ zou noemen (Brown, 2013): een tijd en een plek waar we als mens ons leven overwegen en de veranderingen die we erin kunnen aanbrengen. Omdat mensen wezens zijn die voortdurend betekenis maken, worden we van tijd tot tijd geconfronteerd met de vraag wat een authentiek leven voor ons kan betekenen, zegt Heidegger. Op basis van onze visie over werken met verhalen, zouden we hieraan willen toevoegen dat mensen niet alleen betekenismakers zijn, maar ook verhalenmakers (White, 2007). We verbinden ervaringen en maken verhalen waarin we besluiten trekken over wie we zijn, wat ons leven betekent en hoe de wereld in elkaar zit.
Laat ons eens wat dieper duiken in dit idee van verhalen maken en betekenis maken. Kan dat helpen om ons dagelijkse leven te kruiden met specerijen en aroma’s van onze reiservaringen?
De Engelse filosoof Alain De Botton zei dat toerisme mensen begrip kan bijbrengen over wat leven kan betekenen buiten de begrenzing van werk en overleven (Brown, 2013). We denken dat hij daar een sterk punt heeft, en we willen er deze vraag aan toevoegen: wat als reizen een partner zou hebben die mee op avontuur trekt, namelijk reflectie?
In onderzoek naar transformerend toerisme werd duidelijk dat reflectie een vonk onder transformatie kan zijn. Mensen die een dagboek bijhouden, de tijd nemen om na te denken over hun belevenissen of er diepe gesprekken over voeren, vertellen vaker dat reizen werkelijk hun leven verandert. Hier komt het narratief werk naast Heideggers Spielraum.
Als we een Spielraum bieden waar mensen gevraagd wordt om te reflecteren over ogenblikken terwijl ze reisden, gasten verwelkomden of zelfs reiskansen voor anderen mogelijk maakten, creëren we een ruimte voor diepere overwegingen en verrassende inzichten. En er is meer: als we deze verhalen documenteren, bieden we een extra laag van betekenis aan hun ervaringen. En terwijl we onze energie schenken aan dit toegewijde werk van het schrijven van verhalen, kunnen we die ook delen in een ruimere context: een netwerk van reizigers en mensen die reizen mogelijk maken, een breder publiek van beleidsmakers en de publieke opinie.
Dan kan er iets beginnen verschuiven. Dan beginnen al deze verhalen samen iets te vertellen over toerisme dat veel verder rijkt dan zijn economische waarde.
Door het vinden van verhalen, door het zorgzaam luisteren naar de ervaringen van mensen, door hun inzichten te exploreren, te documenteren en te delen in netwerken, bewegen we langzaam in de richting van een bredere beeld over wat reizen en gastvrijheid betekent voor mensen en gemeenschappen. Dan bewegen we weg van de dominante economische visie op toerisme. Dan bewegen we in de richting van een visie die onthult hoe toerisme kan bijdragen aan welzijn, duurzaamheid en de menselijke ervaring van helemaal levendig te zijn. En, bovenal, hierdoor verbinden we mensen rond dit thema en inspireren hen om in actie te komen zodat ook andere mensen kunnen genieten van de weldaad van vakantie.
Dit is wat we ontdekten in ons nog altijd voortdurende experiment bij het netwerk Iedereen Verdient Vakantie van Toerisme Vlaanderen. In de volgende secties duiken we dieper in zes jaar praktijk met verhalen rond reizen en gastvrijheid. Maar voor we daaraan beginnen, introduceren we je graag in dit unieke netwerk.
“We bieden een Spielraum waar mensen gevraagd wordt om te reflecteren over ogenblikken terwijl ze reisden, gasten verwelkomden of zelfs reiskansen voor anderen mogelijk maakten.” — Jeroen Marijsse, Iedereen Verdient Vakantie
STEUNPUNT VAKANTIEPARTICIPATIE: WAAROM EN HOE?
Maatschappelijke uitdagingen als armoede, integratie, sociale uitsluiting, eenzaamheid, inclusie, vergrijzing en gezondheidszorg zijn vaak zo complex dat één organisatie of beleidsdomein ze niet in haar eentje kan aanpakken. Het zijn ingewikkelde vraagstukken die de kennis en kracht van een volledige maatschappij nodig hebben. Een deugddoende vakantie of een fijne daguitstap met het gezin is geen mirakeloplossing om uit armoede of sociaal isolement te geraken, maar het is wel een stap in de goede richting en een deel van het antwoord. Een vakantie schept een ruimte in het leven van mensen dat kwetsbaar en zwaar kan zijn.
Armoede heeft een enorme impact op de vrije tijd van mensen. Uit de EU-SILC-enquête van de FOD Economie blijkt dat één op vier Belgen zich geen weekje vakantie kan veroorloven. In Brussel loopt dat cijfer zelfs op tot 40% (Minnaert en Schapmans, 2009). Mensen die moeite hebben om de eindjes aan elkaar te knopen, voelen zich genoodzaakt om te focussen op hun basisbehoeften. Om van het leven te genieten, blijft er meestal geen budget meer over. Ze krijgen al snel het gevoel dat ze niet meekunnen. Ook hun kinderen hebben weinig kansen om de voordelen te ervaren van vrijetijd en activiteiten met andere kinderen zoals sport, cultuur of jeugdwerk.
Door uitsluiting leggen mensen in armoede weinig contacten en bouwen ze veel minder een sociaal netwerk uit. Ze schamen zich, sluiten zich af en komen terecht in een negatieve spiraal. Als samenleving moeten we kansen bieden, ook om leuke dingen te beleven. Door een vakantie mogelijk te maken, geven we ademruimte, nieuwe moed en een gevoel van gelijkwaardigheid en vrijheid mee. Dit is een groot geschenk voor de toekomst van mensen die vaak geconfronteerd worden met uitdagende moeilijkheden.
STEUNPUNT VAKANTIEPARTICIPATIE FACILITEERT EEN UNIEKE SAMENWERKING
In 2001 besluit Toerisme Vlaanderen actie te ondernemen en sociale uitsluiting tegen te gaan en richt het Steunpunt Vakantieparticipatie op. Het Steunpunt Vakantieparticipatie begint aan een ambitieuze missie om mensen in armoede uit hun huis en dagelijkse sleur te krijgen. Er wordt een publiek private samenwerking opgezet. Uitbaters van attracties, toeristische trekpleisters en vakantieverblijven worden gevraagd om kortingen aan te bieden. Daarnaast worden sociale organisaties aangemoedigd om mensen gebruik te laten maken van het aanbod, om een passende begeleiding te voorzien en om te garanderen dat de korting enkel terechtkomt bij mensen die onder de armoedegrens leven. Ook de vervoersbedrijven worden gevraagd naar hun sociale tarieven.
Intussen zijn we 17 jaar verder en faciliteert het Steunpunt Vakantieparticipatie een netwerk van meer dan 2 400 partners, waarvan 660 toeristische ondernemers en 1750 sociale organisaties. Dit netwerk bloeit onder de gedeelde missie ‘Iedereen Verdient Vakantie.’ Dankzij hun krachtige samenwerking kunnen elk jaar meer dan 150 000 mensen in armoede op daguitstap of korte vakantie in Vlaanderen.
Dit netwerk ‘Iedereen Verdient Vakantie’ is het resultaat van een unieke samenwerking waarvoor alle partners zich vol overtuiging hebben geëngageerd. Maar dit soort vruchtbare netwerken vallen uiteraard niet zomaar uit de lucht en houden zichzelf ook niet zonder ondersteuning in stand. Er is een motivator en inspirator nodig om de werking warm te houden. Toerisme Vlaanderen, via haar Steunpunt Vakantieparticipatie, nam die rol van verbinder op zich, bundelt de engagementen en coördineert de inspanningen van alle partners in het netwerk ‘Iedereen Verdient Vakantie’.
“Door een vakantie mogelijk te maken, geven we ademruimte, nieuwe moed en een gevoel van gelijkwaardigheid en vrijheid mee.” — Wendy Vandecruys, Storyweaver
SAMENWERKING OPTILLEN BOVEN EEN WIN-WIN LOGICA
Hoe krijg je al die partners op één lijn? En hoe zorg je ervoor dat een netwerk oplossingsgericht en ambitieus blijft? Samenwerken is enorm boeiend en verrijkend, maar eenvoudig is het niet. Als veel verschillende perspectieven van mensen en organisaties samenkomen, dan dreigt één logica het vaak over te nemen en gaan de verschillen verloren of barst de samenwerking in onenigheid uit elkaar.
Het Netwerk Iedereen Verdient Vakantie is erin geslaagd om samen met de partners een nieuw verhaal te schrijven en een gezamenlijke ambitie te formuleren. Er is ruimte voor ieders expertise, ideeën en logica.
Het klassieke denken in win-win-relaties werd losgelaten omdat in die double-win relaties samenwerking draait om het volgende idee: ik doe iets voor jou, jij doet iets voor mij en we worden er allebei beter van. Het netwerk bloeit door een visie op triple-win relaties. In een triple-win komt er een dimensie bij: als wij samenwerken ontstaat er iets nieuws wat groter is dan onze afzonderlijke belangen. De effecten worden breder, ruimer en meer mensen raken betrokken. De krachten worden gebundeld zonder dat er een direct voordeel voor de partners én de ruimere maatschappelijke context aan verbonden is.
De lijm in dit netwerk is de aandacht voor waarderende praktijken. Waarderen van wat partners doen, laten zien wie ze zijn en niemand forceren tot samenwerken. Deelname in dit netwerk is vrijwillig. Het gaat over goed luisteren en zo helpend mogelijk zijn, verbindingen te blijven zoeken en blijvend te kijken naar wat er nodig is.
Het team van Toerisme Vlaanderen ondersteunt de inspanningen van alle partners, verbindt hun initiatieven, linkt vragen en oplossingen aan elkaar, bewaart het overzicht en vuurt de energie aan. Het schept gelegenheden waar mensen expertise bij elkaar kunnen ontdekken, samen kunnen leren en samenwerkingsverbanden opzetten. Ze communiceren breed over de inspanningen van alle partners en resultaten die daardoor gerealiseerd kunnen worden.
Als resultaat van deze waarderende triple-win relaties in het netwerk ontstaan nieuwe vakantiemogelijkheden voor verschillende doelgroepen.
Bovendien verdiept het bewustzijn en de bereidheid om actie te ondernemen. Veel partnerorganisaties zetten zich samen in om vakantiedrempels weg te werken voor mensen die omwille van armoede of beperkingen minder vakantiekansen ervaren.
“In een triple win komt er een dimensie bij.” — Anneleen Adriaenssens, Storyweaver
VERHALEN WEVEN IN HET STEUNPUNT VAKANTIEPARTICIPATIE
Een belangrijk hulpmiddel in dat verbinden, ondersteunen en communiceren zijn verhalen. Met een voortdurende stroom van verhalen (2 verhalen per week, gedeeld via www.verbindjeverhaal.be en sociale media) houdt het netwerk de aandacht gevestigd op initiatieven, evoluties, mensen met passie die het recht op vakantie helpen uitdragen.
Door het verzamelen en delen van verhalen wordt het onmeetbare zichtbaar gemaakt. Deze verhalen zijn geen eindproduct, maar eerder een aanstekelijke vonk die nieuwe mogelijkheden creëert bij de verteller, het netwerk en het bredere publiek dat de verhalen leest. Ze tonen wat in het netwerk leeft en welke nieuwe inzichten er ontstaan. Ze brengen energie en verbinding tot stand. De verhalen van vakantiegangers en de doorleefde ervaringen van partners geven concrete handvaten in gesprekken met het beleid.
Authentieke verhalen hebben een bijzondere kracht. Ze bevestigen het bestaansrecht van menselijke ervaringen, ze verbinden, verhelderen, enthousiasmeren en brengen dingen in beweging.
Ze maken tastbaar wat niet in cijfers uit te drukken valt. Ze geven complexe thematieken een gezicht en maken ze bevattelijk, menselijk, echt. Zonder de kleine verhalen zou er geen groter verhaal zijn.
Hoe werkt het netwerk Iedereen Verdient Vakantie met verhalen? Hoe is dit werk ontstaan? Waar staan we nu en in welke richting evolueert het verhalenwerk?
METHODISCHE WORTELS VAN VERHALENWERK
Tijdens de jaarlijkse grootschalige netwerkontmoeting, het Forum, kwam in 2011 een belangrijke vraag bovendrijven. ‘Hoe slagen we erin het netwerk ook doorheen het jaar verbonden te houden? Hoe brengen we ieders hoop, ideeën en initiatieven aan de oppervlakte, zodat we er met z’n allen de vruchten van kunnen plukken? Die vraag werd het begin van een experiment, dat uitgroeide tot een wervel in de ruggengraat van het netwerk.
In 2012 begon het Steunpunt Vakantieparticipatie van Toerisme Vlaanderen te experimenteren met verhalen. Het barst immers van de verhalen in dat groot netwerk van toeristische ondernemers, sociale organisaties en mensen die ondanks beperkingen (financieel, sociaal, fysiek) toch de weg vinden naar vakantie. Een toegewijde verhalenmaker luistert naar vakantiegangers, vrijwilligers en professionals. Stelt open en nieuwsgierige vragen over vakantie-ervaringen, ideeën en dromen. Helpt mensen betekenis geven aan hun ervaringen, en geeft hen een forum waarop hun verhalen kunnen schitteren en anderen kunnen inspireren.
In zes jaar verzamelden we meer dan vijfhonderd verhalen over vakantie-ervaringen. We zoeken ze op, stellen vragen, luisteren zorgzaam en schrijven de verhalen op. Dan delen we die parels in het netwerk. We brengen de verhalen samen op www.verbindjeverhaal en delen ze via sociale media, print, nieuwbrieven. We lezen de verhalen voor in publiek en gebruiken ze in publicaties. De collectie blijft groeien, en biedt een prachtige inkijk in honderden ervaringen over vakantie en betekenissen die mensen aan vakantie geven. In 2017 vervoegden nog eens 1000 anekdotes – de kleinste vorm van verhalen – de collectie. Die werden verzameld via een grootschalig luisteronderzoek waarbij vrijwilliger luisteraars, ‘oren’ genoemd in het project, betrokken werden. Samen vertellen die verhalen een alternatief verhaal over hoe – dicht bij huis – de ervaring van vakantie voor mensen in armoede bijdraagt aan een menswaardig bestaan.
De methodische wortels van het verhalenwerk bij Iedereen Verdient Vakantie liggen bij Appreciative Inquiry (AI), een filosofie en methodiek die vooral gebruikt wordt in organisatieontwikkeling. Met die toepassing van het waarderend onderzoek raakte het verhalenwerk vanaf het prille begin gefocust op het vinden van sterkten, hoop en mogelijkheden die leven of tot leven kunnen komen in het netwerk. Voor de concrete toepassing van AI op vinden en delen van verhalen, met het oog op het versterken van verbindingen en innovatief vermogen in het netwerk, vonden we inspiratie bij het Canadese Axiomnews. Zij ontwikkelden een specifieke vorm van journalistiek werk, die ze Generative Journalism noemden. Beide visies en methodische processen vormden vanaf de start van het verhalenwerk de basis onder de benadering.
Enkele jaren later kwam daar de invalshoek van het Re-authoring werk bij. Deze kijk bracht het geschenk van verbinding tussen mensen, waardigheidspraktijken en een lens om de context te zien waarin mensen hun vakantie en het wegwerken van vakantiedrempels ervaren. In de volgende alinea’s maken we duidelijk hoe deze drie benaderingen ons verhalenwerk schragen.
“Verhalen brengen op een zinvolle manier de dingen die moeten gezegd worden naar boven.” — Michel Vandendriessche, PASAR
APPRECIATIVE INQUIRY
Appreciative Inquiry is een manier om naar mensen en groepen te kijken vanuit het perspectief van wat wel werkt. Appreciative Inquiry wordt meestal vertaald als ‘Waarderend Onderzoek’, al geeft waarderend bevragen iets beter de Engelstalige termen weer. AI is vooral een proces, een activiteit van onderzoeken, ontdekken en ontwikkelen. De oorsprong ligt in Cleveland, Ohio, aan de Case Western Reserve University. Grondleggers zijn onder anderen Suresh Srivastva, David Cooperrider, Ronald Fry en Frank Barrett (Bouwen, 2010). Het waarderend onderzoek is in essentie een activiteiten die mensen samen ondernemen om verandering tot stand te brengen bij zichzelf en bij de groepen waar ze deel van uitmaken.
AI-principes
Zes principes schragen de aanpak, en zijn inspirerend voor het verhalenwerk bij Iedereen Verdient Vakantie:
Principe 1: Uitgesproken kiezen voor het perspectief van sterkten
De basis voor ontwikkeling ligt in het ontdekken en waarderen van wat nu al goed is. Het verleden en heden zien als een bron van mogelijkheden in plaats van problemen, levert erkenning en veiligheid om in avonturen van verandering te stappen. Waarderend kijken is een keuze: we kunnen aan elke mens, in elke situatie om het even welke vraag stellen en op onderzoek gaan. Wat je ontdekt, is afhankelijk van de vragen die je stelt. Zoek je tekorten, dan krijg je die te zien. Zoek je kracht, dan komt die op de voorgrond.
Principe 2: Verhalen scheppen samenhang
Een verhaal is een samenhangend geheel van gebeurtenissen en ervaringen die betekenisvol zijn voor de verteller. Verhalen vertellen over wat iemand deed, wat die erbij voelde, wie erbij was, wat anderen deden, wat er aan invloeden op de achtergrond meespeelde. Een verhaal schept samenhang, waardoor de inhoud van wat mensen denken, vinden, vrezen of hopen in een nieuw en vollediger daglicht komt te staan.
Principe 3: Mensen groeien in relaties met elkaar
Uit onze praktijk blijkt dat kiezen voor een waarderend perspectief op een verbluffende manier bijdraagt aan onderlinge relaties van hoge kwaliteit. Waarderen is een activiteit tussen mensen. Het gaat om het erkennen van het beste wat er al is, tussen mensen en in de wereld om ons heen. Het effect: mensen voelen zich erkend en naar waarde geschat. Wat goed is, wordt helder en mogelijkheden worden zichtbaar. Dat is een opstap naar stevige relaties waarin samenspraak en samenwerking kan ontkiemen.
“In Storyweaving ga je sneller dieper in een gesprek.” — Els Meerschaert, Storyweaver
Principe 4: De toekomst trekt ons vooruit
Aantrekkelijke en geloofwaardige toekomstbeelden doen mensen in beweging komen. Streven naar iets aantrekkelijks bezielt ons veel sterker dan opheffen van iets wat vervelend is. Vooruitzicht, hoop, vreugde en inspiratie geven mensen energie om plannen te maken en actief te worden.
Principe 5: Woorden maken de werkelijkheid
Mensen geven de werkelijkheid vorm door er woorden aan te geven. Praten met elkaar is woorden uitwisselen en daardoor gaandeweg betekenis zien ontstaan. Met elkaar praten betekent dus ook samen iets maken: een gezamenlijk beeld van de werkelijkheid. ‘Onze’ werkelijkheid wordt het als we overeenstemming vinden en samen betekenis geven aan onze woorden en wat we zien. De keuze van onze woorden geeft meer richting dan we meestal beseffen. Als we positieve, concrete, levendige taal gebruiken, worden onze gesprekken levendig, geworteld in het concrete bestaan en hoopvol.
Principe 6: Een vraag zet de verandering al in gang
Een vraag is een interventie die de aandacht ergens op richt. Aandacht zet ontwikkeling in gang. Aandacht is in feite energie die als kiem onze gedachten en acties richting geeft. Daarom is het zo belangrijk met zorg onze vragen te formuleren en daarbij rekening te houden met de principes hierboven. Goede vragen zoeken naar kracht, lokken verhalen uit en zijn geformuleerd in positieve, levendige en aantrekkelijke taal.
“Mensen zijn verhalen. Niet omgekeerd.” — Bart Verheyen, Storyweaver
APPRECIATIVE INQUIRY ALS METHODISCH PROCES
De werkwijze van Appreciative Inquiry is een cyclus van vier stappen: ontdekken (wat is vandaag al sterk), verbeelden (hoe kan de toekomst eruit zien als die gebouwd is op sterkten), ontwerpen (welk pad kunnen we dan bewandelen) en verwezenlijken (hoe gaan we dat doen en wat is daarvoor nodig). Het proces draait altijd rond een kernthema. Die stappen gebruiken we ook in onze gesprekken met verhalenvertellers.
Laat ons een voorbeeld geven van hoe een AI-vragenset eruit kan zien. Het kernthema is meestal gelinkt aan de nieuwsgierigheden in het netwerk, of aan thema’s die het Steunpunt Vakantieparticipatie wil begrijpen en ontwikkelen. Vragen geven richting aan een AI-conversatie.
Een voorbeeld van een kernthema waarover we meer willen begrijpen: Hoe kunnen we de helende effecten van vakantie versterken?
STAP 1: ONTDEKKEN: Vertel mij over een tijd waar je terugkwam van een vakantie en je gezond, energieker of sterker voelde dan voorheen. Vertel me wat je voelde. Vertel me over die vakantie. Wat gebeurde er? Wie was er bij jou? Wat deed je, en wat deden anderen? Wat in deze vakantie-ervaring droeg bij aan de energie, kracht en gezondheid die je voelde? Wat was de specifieke kwaliteit daarvan?
STAP 2: VERBEELDEN: Sluit nu je ogen. Verbeeld je dat het enkele jaren later is, en dat de dingen die jou helpen om je energiek, sterk en gezond te voelen tijdens een vakantie nu binnen bereik zijn van iedereen. Stel je voor dat je weer met vakantie gaat, in een omgeving die je energie geeft en die jou en andere mensen geneest. Wat zie je? Wie is daar? Wat gebeurt er? Wat doen de mensen dan anders dan vandaag? Wat doe jij dan anders dan vandaag? Wat is die magische verandering?
STAP 3: ONTWERPEN: Nu, met al die dingen in je verbeelding… wat denk je dat de essentie is van deze droom? Wat is er echt nodig om in die richting te bewegen? In andere woorden: welke van de kwaliteiten die je benoemde, zijn de kern van dit toekomstverhaal? En wat denk jij dat er dan gedaan moet worden, door wie en op welke manier?
STAP 4: WAARMAKEN: Wat zijn de eerste dingen die gedaan kunnen worden om in die richting te bewegen? Wat kan jij doen? Is er iemand die je daarbij kan helpen? Wat heb je dan nodig?
GENERATIVE JOURNALISM
Generative Journalism is een bijzondere interpretatie van journalistiek, ontwikkeld door Peter Pula, CEO van het Canadese Axiomnews. Hij nodigt de journalistieke wereld uit om welbewust verantwoordelijkheid te nemen voor wat we met ‘nieuws’ creëren. We ontmoetten Peter Pula tijdens de AI-wereldconferentie in Gent, 2012, en gingen al snel overstag. Deze manier van werken wilden we een kans geven in het netwerk Iedereen Verdient Vakantie.
Een nieuwsitem is voor het team van Axiomnews (zie www. axiomnews.com) geen eindresultaat van een journalistiek proces alleen, maar een stapsteen naar de toekomst. Nieuws dat gepubliceerd wordt doet altijd ‘iets’: het raakt mensen, hoe dan ook. Het richt de aandacht, en wat veel aandacht krijgt, zal sneller groeien dan wat minder aandacht krijgt. Nieuws maken is dus nooit vrijblijvend. Elk nieuwsbericht heeft de potentie iets te veroorzaken, zowel bij het ‘onderwerp’ van het nieuws als bij de lezers ervan. We noemen dat ‘generatieve journalistiek’: het heeft het potentieel om volgende stappen te genereren in de richting van een toekomst waarnaar we verlangen.
Nieuws kan dus ook beweging veroorzaken in de richting die we wensen. Doorheen het publiceren van een overvloed aan persoonlijke en praktische verhalen toont generatieve journalistiek wat al aanwezig is aan kracht, talent en passie en hoe van daaruit een aantrekkelijke toekomst kan ontstaan. Lezers ontdekken wat er nu al werkt, en hoe zij ook in beweging kunnen komen. De bron van het nieuws – de persoon die geïnterviewd wordt – ervaart erkenning en aansporing.
Elk nieuwsbericht is het resultaat van een waarderend onderzoekend contact tussen een nieuwsmaker en een persoon uit het stakeholdersnetwerk die iets boeiends weet, doet of wil. Generatief nieuws is niet zomaar ‘nieuwsgaring’, maar de handeling van samen met een verteller zoeken naar de essentie van wat hij doet, wil of weet. Het is een zoektocht naar hoop en trots, en naar de belofte die in de ervaring schuilt om er ook anderen mee te inspireren en te activeren.
Wat brengt generatief nieuws bij?
Alle betrokkenen krijgen een stem in het grotere geheel. Daarmee komt het inclusief en co-creatief organiseren van het netwerk Iedereen Verdient Vakantie dichterbij. Mensen in en rond een organisaties of netwerk komen in beweging in de richting van een bloeiende toekomst
We hebben gezien hoe hierdoor vakantiegangers dichter verbonden raken in het netwerk, en er zelfs een rol als vrijwilliger opnemen, nadat hun verhaal gezien en gedeeld werd in het netwerk.
We hoorden professionele partners vertellen over nieuwe samenwerkingen die uit de gedeelde verhalen groeiden. We hebben ervaren hoe de teamleden van het Steunpunt Vakantieparticipatie sterker verbonden raakten met de missie, met de bijdragen van de netwerkpartners en met het verschil dat hun werk maakt in het leven van mensen die worstelen met armoede of beperkingen. En we ervaren dat generatief nieuws meer begrip oplevert bij het publiek omtrent het belang van vakantie, niet enkel voor de zogenaamde hard werkende middenklasse, maar voor iedereen.
Generatief nieuws inspireert hen, moedigt creativiteit aan en motiveert om mogelijkheden te ontdekken en te benutten. Bewustzijn, begrip en waardering voor mensen die initiatief nemen, groeit. Stapsgewijs ontdekken alle betrokkenen meer mogelijkheden en groeit trots, verbinding en onderlinge steun.
“Generatieve journalistiek heeft het potentieel om volgende stappen te genereren in de richting van een toekomst waarnaar we verlangen.” — Griet Bouwen
RE-AUTHORING WERK
In 2015 verrijkte de narratieve benadering onze verhalenpraktijk. Chené Swart, een Zuid-Afrikaanse narratieve expert, inspireerde de ontwikkelende praktijk. Chené Swart ontdekte hoe de narratieve ideeën en praktijken kunnen bijdragen in het werk in gemeenschappen en organisaties en schreef een boek ‘Reauthoring the world: The narrative lens and practices for organisations, communities and individuals.’ Haar ideeën hielden de belofte in om ons werk en de effecten die we zagen beter te begrijpen. Want inderdaad, er gebeurde iets magisch in het proces van luisteren en documenteren van authentieke, vaak alternatieve verhalen van gewone mensen. Het narratief werk hielp ons om de effecten van dit werk op een dieper niveau te begrijpen. In die ontdekking voegde het re-authoring werk meer filosofische en methodische grondslagen toe aan het werk dat zich ontvouwde.
Wat is re-authoring werk?
Aan het einde van de jaren ’70 begonnen twee sociaal werkers, Michael White uit Australië en David Epston uit Nieuw Zeeland, samen te denken en te werken aan wat oorspronkelijk re-authoring therapie werd genoemd en nu beter bekend is als Narratieve Therapie (Epston en White, 1990). Daarbij werden zij geïnspireerd door het werk van Barbara Myerhoff (1986:145), die schreef over mensen als ‘auteur van zichzelf’. Re-authoring werk creëert een context waarin mensen opnieuw betekenis kunnen geven aan significante ogenblikken in hun leven: momenten die vaak gezien worden als uitzonderlijk, onbelangrijk of te alledaags. Deze betekenisvolle momenten worden dan geweven in hun leven op een manier die nieuwe mogelijkheden creëert voor conclusies over identiteit, relaties en de toekomst
Hoe kijkt re-authoring werk naar mensen?
Het re-authoring werk ziet mensen als betekenismakers en verhalenmakers van belangrijke momenten in hun levens. Momenten worden gezien als de kleinste eenheid van belevenis (Zimmerman, 2018). Doordat we betekenis geven aan onze ervaringen, worden momenten aan elkaar geregen tot een verhaal. Deze verhalen zijn erg krachtig, aangezien ze de identiteit, relaties, levens, geschiedenis, toekomst en werkelijkheid van mensen vormen en in stand houden.
Re-authoring ideeën zien identiteit als sociaal ge-co-construeerd wordt door de context, de culturele achtergrond, de relaties en geschiedenis van elke persoon. Omdat een mens dus niet als een vaststaande identiteit kan gezien worden, onderzoekt narratieve therapie steeds in welke mate de identiteitsconclusies van mensen passen bij hoe ze hun leven zien.
Onze identiteit wordt dus gevormd binnen een sociale context, waarin algemeen aanvaarde ideeën zich voordoen als feiten en waarheden over onze levens. In dit opzicht kunnen we narratieve therapie zien als werken aan sociale rechtvaardigheid, omdat het zich altijd bewust is van de dominante contextuele ideeën en hun invloed op mensen. Hetzelfde geldt voor machtsverhoudingen die in gesprekken sluipen. Dit werk wil naast mensen staan die onrecht ervaren in plaats van te werken vanuit een positie van ‘weten over’ of ‘besluiten in de plaats van’.
Als gevolg van deze waardige kijk op mensen, wordt een persoon nooit als een probleem gezien. Alleen het probleem is het probleem. Mensen staan dus in verhouding met probleemmomenten in hun leven. Het probleem heeft nooit het laatste woord, want er zijn altijd alternatieve ogenblikken die in contrast staan met probleem-momenten in het leven van mensen.
Deze kijk, en de aard van de vragen die we stellen, brengen belangrijke relaties en momenten in het leven van mensen weer naar de oppervlakte. Die stellen mensen in staat om opnieuw vanuit ‘vergeten’ dromen, vaardigheden en waarden te kunnen leven.
Re-authoring praktijken bestaan uit: externalisering van problemen, transformerende vragen en luisterhouding, een waardering voor het scheppen van documenten over de identiteit van een persoon, het gebruiken van dienst woordenschat, een focus op unieke momenten en alternatieve verhalen en tenslotte de deconstructie van macht.
Wat doet re-authoring werk?
De manier van luisteren naar verhalen stelt luisteraars in staat om de schoonheid, waardigheid en de eer van de verteller opnieuw te doen ontbranden. Zowel de verteller als de luisteraar worden daardoor ‘getransporteerd’ naar nieuwe inzichten, nieuwe belevenissen en nieuwe verbindingen.
Re-authoring versterkt ons verhalenwerk. We gingen met de visie en praktijken van het Re-authoring werk aan de slag, legden die als extra grondslag onder ons verhalenwerk. Onze conversaties met verhalenvertellers verdiepten zich verder, en we waren meer dan eens getuige van een proces waarin mensen nieuwe lagen van betekenis en mogelijkheden ontdekten in hun verhalen
“Goede vragen zoeken naar kracht.” — Chené Swart
INZICHTEN NA ZES JAAR TOEGEWIJD VERHALENWERK
Van einde 2012 tot en met 2015 experimenteerden we met Appreciative Inquiry en Generatieve Journalistiek in het netwerk Iedereen Verdient Vakantie. In de beginperiode publiceerden we elke week drie verhalen, die we hoofdzakelijk schreven na telefonische gesprekken met vertellers. Gaandeweg ontdekten we dat er in face-to-face ontmoetingen met verhalenvertellers een waardevolle diepgang bereikt werd, en kozen we ervoor die weg verder te bewandelen. De ontmoetingen werden intenser, de verhalen werden rijker.
Vanaf 2014 publiceerden we twee verhalen per week. We diepten de praktijk van luisteren, schrijven en delen verhaal per verhaal verder uit. We ontdekten vooral de kracht van een goed gesprek, werden geraakt door hoe het werken met verhalen mensen de ervaring geeft van gezien te worden en welke aanmoediging er uitgaat van het publiceren van hun authentieke verhalen.
WELKE EFFECTEN STELDEN WE GAANDEWEG VAST?
Het team bij Toerisme Vlaanderen beleeft een diepere verbinding met de missie van hun werk wanneer ze omringd zijn door levensgetrouwe verhalen van mensen die -ondanks hun confrontatie met beperkingen – vakantie beleven. De medewerkers ontdekken verhaal na verhaal tot wat en wie ze in hun werk toegewijd zijn. Elk verhaal geeft hen inzicht in de effecten van vakantie op het leven van mensen in armoede, op hun relaties met familie en vrienden, op hun ervaring van verbondenheid met de samenleving – precies omdat ze toegang krijgen tot vakantie. Elk nieuw verhaal is een kans voor het team om opnieuw geïnspireerd en gemotiveerd te raken, omdat de verhalen fluisteren over waarden en hoop voor de toekomst. De waardevolle verzameling van verhalen geeft bovendien mee richting aan het team, in hun werk om vakantie nog meer toegankelijk te maken voor iedereen.
Professionals in het netwerk iedereen verdient vakantie – toeristische ondernemers, buurtwerkers, sociaal werkers en beleidsmakers – kunnen ontdekken welke projecten, ideeën, hoop en dromen levendig zijn in het netwerk. Doorheen het lezen van verhalen van collega’s en vakantiegangers, vinden ze inspiratie voor hun eigen werk. Ze ontdekken met wie ze kunnen samenwerken en hoe andere netwerkpartners hun werk kunnen versterken. Wanneer vakantie-makers vertellen over hun toekomstdromen en wensen voor de samenleving, maken ze (weer) contact met hun passie en dreefveren. Dit geeft energie en wakkert het vuur aan. We zien mensen dan handelen op basis van wat ze vertelden als hun hoop en ambities.
Elk verhaal verrijkt ons begrip over de essentiële betekenis van vakantie. Het is een levendige manier van onderzoek doen, een vorm van onderzoek dat niet ‘buiten’ het veld staat maar er middenin. Het kijkt niet alleen maar ‘naar’ het veld, maar ontwikkelt het werkveld mee: omdat elke diepgaande conversatie met mensen, elk geschreven en gedeeld verhaal van invloed is op de werkelijkheid en op wat mogelijk kan worden in die werkelijkheid.
Elk verhaal is het resultaat van relaties tussen een verteller en een luisteraar waarin waardigheid bevestigd of hersteld kan worden. Met het omarmen van de Re-authoring benadering vanaf 2015 zien we een verhalenwerk ontstaan dat niet enkel focust op communicatie en verbinding in het netwerk, niet enkel leer- en samenwerkingskansen biedt, maar ook bouwt aan een wereld waarin menselijke waardigheid wordt hersteld. En ja, misschien het allerbelangrijkste resultaat is dat mensen – vaak mensen die zich uitgesloten voelen in de samenleving – zich gezien weten en zichzelf opnieuw zien. Dat ze zich erkend weten in hun ervaringen, wijsheid en hoop. Dat mensen ervaren wél een stem te hebben. Op die manier bouwt het verhalenwerk bij het herstellen van waardigheid van mensen (Re-dignifying, Carlson, 2017).
BOUWEN AAN WAARDIGHEID, HOE DAN?
Ten eerste: we verzinnen geen verhalen. We trekken eropuit en zoeken naar levensechte ervaringen van levende mensen. We zoeken niet naar ‘hét grote verhaal’, noch naar uitzonderlijke prestaties of belevenissen. We leggen gewoon contact en ontdekken de rijkdom in het echte leven van echte mensen. We hebben een goed, diepgaand gesprek met mensen in armoede, mensen met een beperking, vrijwilligers en professionals. We praten over wie ze zijn, over hun leven, over hun vakantieervaringen en hun dromen voor de toekomst. We gaan moeilijke verhalen niet uit de weg. Als we die horen, proberen we achter de moeilijkheden de wens en de kracht te vinden. We willen begrijpen hoe vakantie-ervaringen mensen kracht en strategieën biedt om het hoofd te kunnen bieden aan wat moeilijk is in hun leven. Onze gesprekken zijn warm, bedachtzaam, aanmoedigend en respectvol voor wat is.
Punt twee: de verhalenwerker schrijft het verhaal. Ze brengt structuur in levenservaringen en zet een schijnwerper op de onderliggende betekenis. Dan stuurt ze de eerste tekst naar de verhalenverteller met de vraag: is het juist zo? Vertelt het verhaal wat voor jou werkelijk van betekenis is? Vertelt het op een manier die respectvol is, en geschikt om zichtbaar te worden in het netwerk? In deze fase ontdekken mensen dat hun verhaal waarde heeft voor de wereld, dat zij daardoor gewaardeerd zijn als personen met betekenisvolle ervaringen, hoop en dromen. Een uitgeschreven verhaal is bovendien een document dat mensen een waarderende spiegel voorhoudt. Hun woorden, twijfels, hoop en ervaringen op papier zien, geschreven door iemand die hen beluisterde, is vaak een krachtige ervaring die hoop dieper verankert en mensen tot inzicht en actie brengt.
Ten derde: we publiceren het verhaal en verspreiden het in het netwerk. De ervaring dat mijn verhaal het waard is om te delen, dat het authentiek en mooi is, dat het precies de woorden bevat waar ik van houd, dat mijn verteld verhaal gestructureerd is op een betekenisvolle manier: dat is een diepe, krachtige ervaring. We zien dat mensen hun verhaal beginnen delen in hun eigen netwerken. We zien mensen gaan handelen op basis van wat ze vertelden als hun hoop en ambities. We zien mensen ‘gezien’ worden door hun omgeving, dat hun manier van zijn beter begrepen wordt, dat ze empathie, begrip en vaak zelfs hulp ontvangen.
Ten vierde: We beseffen dat dit een werk van waardigheid is. Dit is ‘re-authoring’ werk. Ons werk helpt mensen om hun ervaringen te ‘her-schrijven’: met meer diepgang en een breder gevoel van betekenis en conclusies. Weg van dunne en oppervlakkige vakantieverhalen, naar kleurrijke ervaringen vol met waarden, kracht, hoop en mogelijkheden. We geloven dat mensen zich doorheen dit verhalenwerk meer bewust worden van de rijkdom van hun persoonlijke belevenissen. We zien hoe de ogen van mensen gaan blinken wanneer ze nieuwe ervaringen en inzichten ontdekken, die uiteindelijk hun keuzes en visie op het leven beïnvloeden. Doorheen dit proces van verhalen beluisteren, documenteren en delen, opent zich een schatkist van rijke identiteitsconclusies. Vertellers worden zich bewuster van wie ze zijn als mens, hoe ze verbonden zijn met anderen en wat de geschenken zijn die zij aan de wereld te bieden hebben.
Dit werk blijkt bijzonder. Waardevol. Humaniserend. In 2017 besloten we daarom er een extra duw aan te geven. We wilden de praktijken verdiepen, verspreiden en andere mensen uitnodigen om deel te worden van dit werk-van-waardigheid. Dat werd ‘Storyweaving’. Vanaf 2018 nodigen we storyweavers uit om met ons op internationaal vlak mee te werken aan de re-authoring van reizen en gastvrijheid. Daarom kwamen op de proppen met het project Connect Your Story.
“Mensen ontmoeten is verbinding maken. Mekaar vinden in onze menselijkheid.” — Seppe Dams, Storyweaver
HET ONTSTAAN VAN DE STORYWEAVER/VERHALENWEVER
In onze praktijk van zes jaar verhalen vinden, verrijken en delen leerden we dat verhalenwerk geduldig is: het is wél belangrijk, maar bijna nooit dringend. Zonder mensen die toegewijd kunnen zijn aan het vinden, beluisteren en delen van verhalen, komt dit werk amper uit de startblokken, omdat het aandacht en tijd vraagt, die in onze werkomgevingen schaars is. Daarom stelden we een toegewijde verhalenmaker aan, wiens opdracht niet meer of minder is dan de verhalen in het netwerk alle ruimte geven die ze nodig hebben. Maar hoe noemen we nu zo iemand wiens toewijding uitgaat naar de waardigheidspraktijk van verhalen vinden, verrijken, documenteren en delen. De gebruikelijke termen als ‘journalist’, ‘auteur’, ‘schrijver’ of ‘storyteller’ schoten tekort. Bovendien leggen we het doorslaggevende auteurschap niet zozeer bij de schrijver maar bij de verteller van het verhaal. Een storyteller is voor ons dan ook de persoon die zijn of haar verhaal vertelt. Hij of zij is en blijft de eigenaar van het verhaal.
In 2017 gingen we de luisteraar-documentator benoemen als ‘verhalenwever’: iemand die met zorg elk beluisterd verhaal helpt weven in het leven van vertellers en het netwerk waarin diens verhalen klinken. Een verhalenwever begrijpt de krachtige impact van verhalen en de context waarin die verhalen ontstaan. Zij, of hij, schept ruimtes waarin mensen de pen weer kunnen opnemen en als eerste auteur (White, 2005:9) hun eigen verhalen kunnen vormgeven. Een verhalenwever is nieuwsgierig naar mensen. Een verhalenwever wil leren van de verhalen die mensen vertellen over wie ze zijn, wat ze beleven, waarin ze geloven en hoe ze naar de wereld kijken. Een verhalenwever helpt verhalen geboren worden en weeft ze in het leven van vertellers en van de gemeenschap. Dan kunnen die verhalen alternatieven tonen, anderen aanmoedigen en nieuwe mogelijkheden doen ontstaan.
Dit werk is belangrijk in onze wereld vandaag, omdat wijsheid en kennis van gewone mensen – gewoonlijk zonder status en zonder stem – niet gezien en niet gehoord blijft. En verhalen die niet klinken, worden niet meegenomen in besluiten: in gemeenschappen, organisaties en de samenleving. Hoe meer verhalen we wél ontdekken en documenteren, hoe meer verscheidenheid we optekenen in de verhalen, hoe rijker het verhaal van onze wereld en onze werkelijkheid wordt. En hoe rijker ons begrip van de werkelijkheid wordt, hoe meer we kunnen inspireren tot verandering. Op die manier weven verhalenwevers mee aan een alternatieve wereld, waarin het leven van mensen in het verbonden midden staat. Waar het leven en stem van alle mensen gelijkwaardig is in het vormen en hervormen van onze wereld.
MANIEREN VAN DOEN EN ZIJN VAN EEN VERHALENWEVER
Een reeds bewogen hart (Carlson en Swart 2015-2017)
Wanneer we als verhalenwever de ruimte willen scheppen waarin de waardigheid van een verteller wordt uitgenodigd om zich te tonen in een gesprek, is het belangrijk dat we naar dat gesprek komen met een ‘gereed hart’. Een hart dat al bewogen is en klaar is om geraakt te worden, een hart dat bij voorbaat al open staat voor de schoonheid, waardigheid, levendigheid en eer die we zullen ontmoeten. Zo’n reeds bewogen hart focust op liefde, respect, mededogen en de vaste wil om in een gesprek de hoop altijd vast te houden.
Stemming creëren
Verhalenwevers scheppen een sfeer waarin mensen kunnen vertellen over momenten die voor hen van grote betekenis zijn. Met onze sfeer bouwen we een podium voor menswaardigheid, relaties en gemeenschap. We scheppen sfeer door aandachtig te zijn voor de juiste plaats, de juiste tijd, een passende atmosfeer en een rijkdom aan verbindingen.
Focus op verbinding
Een passende stemming voor een goed gesprek ontstaat wanneer we elkaar groeten en verbinding maken, voor we in de inhoud duiken. Groeten en verbinding maken betekent aandachtig zijn voor wie er bij je is. Wie is deze persoon? In welke gemeenschap leeft zij of hij? We inspireren ons op een groet die bij Zulu-mensen gebruikelijk is en ‘Sawubona’ klinkt. Dat betekent: ik zie jou. ‘Jou’ betekent veel meer dan wat we er doorgaans mee bedoelen. Met ‘Sawubona’ zeggen we ook dat we elkaar zien in de rijkdom van onze geschiedenis, onze grond, onze relaties (Swart, 2013:18).
Transporterende vragen stellen
Groeten, verbinding maken en verhalen uitnodigen doen we met vragen. Geef in je vragen aandacht aan de identiteit van de ander, de community van de ander en dines verhouding met de wereld. Transporterende vragen zijn verrassend, zetten mensen aan het denken en herinneren en helpen mensen woorden te vinden voor dingen die misschien nog niet zo duidelijk waren voor hen.
Nieuwe kennis helpen belichamen (Carlson en Swart 2015-2017)
Wanneer we onze verhalen vertellen – en daarin beluisterd worden – worden nieuwe inzichten, begrip, beelden, verbindingen en mogelijkheden geschapen en zichtbaar. Die ontdekkingen raken ons en brengen ons in beweging. Dan reflecteren we op die beweging die we zien en voelen ontstaan. De kennis die uit deze reflecties tot stand komt, ontstaat in belevenissen en diepe verbinding en kan beschreven worden als ‘belichaamde kennis.’
Geschenken uitwisselen (Block, 2008)
In het werken met verhalen hebben we aandacht voor het geven van ‘geschenken’ over en weer. De luisteraar vertelt wat hem of haar raakt in het beluisteren van de verhalen van de ander. En hij/zij nodigt de verteller uit om dat ook te doen. Geschenken zijn geen complimenten, geen positief oordeel. Een geschenk vertelt over hoe ons hart is geraakt en bewogen door het luisteren naar het verhaal van de ander.
Waardigheidspraktijken (Carlson en Swart 2015-2017)
Om van elk gesprek een podium van menswaardigheid te maken, staan de ‘waardigheidspraktijken’, centraal. Die praktijken geven de verhaalrechten (Madigan, 2011:16) terug aan de mensen naar wie we luisteren.
De waardigheidspraktijken grijpen terug op de oorspronkelijke betekenis van het woord ‘respect’. Het van oorsprong Latijnse woord verwijst naar het echte ‘kijken’ (spectere) en ‘weer kijken’ (re-spectere). Weer-kijken betekent zien zonder oordeel en verondersteld weten van de ander, wat zo dikwijls een algemeen aanvaarde praktijk is geworden.
Waardigheidspraktijken bestaan uit zorgzaam nieuwsgierig zijn (in plaats van oordelen), vragen stellen waarop je geen antwoord weet (liever dan te veronderstellen), de taal van de verteller gebruiken in je vragen (in plaats van advies te geven), open staan om zelf geraakt te worden (in plaats van dingen te willen oplossen) en geschenken te geven.
In een wereld waarin mensen dikwijls gebombardeerd worden met vragen en ondervragingen, en waarin die wat vragen stelt meestal het ‘juiste’ antwoord weet, helpen waardigheidspraktijken om de balans te herstellen. Verhalenwevers zijn niet de ouders, leerkrachten, selectieverantwoordelijken, journalisten of onderzoekers die een correct antwoord in gedachten hebben. De waardigheidspraktijken helpen ons om niets als vanzelfsprekend aan te nemen, om niet voor de ander in te vullen en om integendeel altijd het auteurschap van de verteller centraal te laten.
MANIEREN VAN DOEN EN ZIJN VAN EEN VERHALENWEVER
Een reeds bewogen hart (Carlson en Swart 2015-2017)
Wanneer we als verhalenwever de ruimte willen scheppen waarin de waardigheid van een verteller wordt uitgenodigd om zich te tonen in een gesprek, is het belangrijk dat we naar dat gesprek komen met een ‘gereed hart’. Een hart dat al bewogen is en klaar is om geraakt te worden, een hart dat bij voorbaat al open staat voor de schoonheid, waardigheid, levendigheid en eer die we zullen ontmoeten. Zo’n reeds bewogen hart focust op liefde, respect, mededogen en de vaste wil om in een gesprek de hoop altijd vast te houden.
Stemming creëren
Verhalenwevers scheppen een sfeer waarin mensen kunnen vertellen over momenten die voor hen van grote betekenis zijn. Met onze sfeer bouwen we een podium voor menswaardigheid, relaties en gemeenschap. We scheppen sfeer door aandachtig te zijn voor de juiste plaats, de juiste tijd, een passende atmosfeer en een rijkdom aan verbindingen.
Focus op verbinding
Een passende stemming voor een goed gesprek ontstaat wanneer we elkaar groeten en verbinding maken, voor we in de inhoud duiken. Groeten en verbinding maken betekent aandachtig zijn voor wie er bij je is. Wie is deze persoon? In welke gemeenschap leeft zij of hij? We inspireren ons op een groet die bij Zulu-mensen gebruikelijk is en ‘Sawubona’ klinkt. Dat betekent: ik zie jou. ‘Jou’ betekent veel meer dan wat we er doorgaans mee bedoelen. Met ‘Sawubona’ zeggen we ook dat we elkaar zien in de rijkdom van onze geschiedenis, onze grond, onze relaties (Swart, 2013:18).
Transporterende vragen stellen
Groeten, verbinding maken en verhalen uitnodigen doen we met vragen. Geef in je vragen aandacht aan de identiteit van de ander, de community van de ander en dines verhouding met de wereld. Transporterende vragen zijn verrassend, zetten mensen aan het denken en herinneren en helpen mensen woorden te vinden voor dingen die misschien nog niet zo duidelijk waren voor hen.
Nieuwe kennis helpen belichamen (Carlson en Swart 2015-2017)
Wanneer we onze verhalen vertellen – en daarin beluisterd worden – worden nieuwe inzichten, begrip, beelden, verbindingen en mogelijkheden geschapen en zichtbaar. Die ontdekkingen raken ons en brengen ons in beweging. Dan reflecteren we op die beweging die we zien en voelen ontstaan. De kennis die uit deze reflecties tot stand komt, ontstaat in belevenissen en diepe verbinding en kan beschreven worden als ‘belichaamde kennis.’
Geschenken uitwisselen (Block, 2008)
In het werken met verhalen hebben we aandacht voor het geven van ‘geschenken’ over en weer. De luisteraar vertelt wat hem of haar raakt in het beluisteren van de verhalen van de ander. En hij/zij nodigt de verteller uit om dat ook te doen. Geschenken zijn geen complimenten, geen positief oordeel. Een geschenk vertelt over hoe ons hart is geraakt en bewogen door het luisteren naar het verhaal van de ander.
Waardigheidspraktijken (Carlson en Swart 2015-2017)
Om van elk gesprek een podium van menswaardigheid te maken, staan de ‘waardigheidspraktijken’, centraal. Die praktijken geven de verhaalrechten (Madigan, 2011:16) terug aan de mensen naar wie we luisteren.
De waardigheidspraktijken grijpen terug op de oorspronkelijke betekenis van het woord ‘respect’. Het van oorsprong Latijnse woord verwijst naar het echte ‘kijken’ (spectere) en ‘weer kijken’ (re-spectere). Weer-kijken betekent zien zonder oordeel en verondersteld weten van de ander, wat zo dikwijls een algemeen aanvaarde praktijk is geworden.
Waardigheidspraktijken bestaan uit zorgzaam nieuwsgierig zijn (in plaats van oordelen), vragen stellen waarop je geen antwoord weet (liever dan te veronderstellen), de taal van de verteller gebruiken in je vragen (in plaats van advies te geven), open staan om zelf geraakt te worden (in plaats van dingen te willen oplossen) en geschenken te geven.
In een wereld waarin mensen dikwijls gebombardeerd worden met vragen en ondervragingen, en waarin die wat vragen stelt meestal het ‘juiste’ antwoord weet, helpen waardigheidspraktijken om de balans te herstellen. Verhalenwevers zijn niet de ouders, leerkrachten, selectieverantwoordelijken, journalisten of onderzoekers die een correct antwoord in gedachten hebben. De waardigheidspraktijken helpen ons om niets als vanzelfsprekend aan te nemen, om niet voor de ander in te vullen en om integendeel altijd het auteurschap van de verteller centraal te laten.
WILDE TOEKOMSTDROOM: CONNECT YOUR STORY!
2012 ligt intussen ruim zes jaar achter ons. Wat begon als een experiment, groeide uit tot een kernpraktijk in het netwerk ‘Iedereen Verdient Vakantie’. Gaandeweg verruimden we onze experimenten naar de randen van het Vlaamse netwerk. Onze verhalenwevers – eerste generatie – bezochten enkele conferenties waar academici en professionals uit de internationale gemeenschap rond toerisme en vrijetijd samen komen. Ook daar luisterden we naar verhalen over vakantiebelevenissen en hoe we vakantie mogelijk maken voor mensen die minder vakantiekansen hebben.
Het werk werd hartelijk onthaald. Mensen die ons hun verhaal vertelden, zeiden nadien hoe waardevol het voor hen was om zich ‘al vertellend’ weer te herinneren waarom ze zo gepassioneerd zijn door hun werk. Het werk viel op bij de UNWTO, de Wereld Toerisme Organisatie van de Verenigde Naties. Toerisme Vlaanderen werd uitgenodigd te overdenken om een internationale collectie van verhalen op te starten. Administrateur Generaal Peter De Wilde van Toerisme Vlaanderen reageerde enthousiast en ondersteunend. Voormalig Secretaris Generaal van UNWTO Taleb Rifai aanvaardde het peterschap van het project en lanceerde in Gent de start van de internationale verhalencollectie Connectyourstory.org (2018).
Het doel van Connect Your Story is gesprekken stimuleren over de waarde van reizen in het leven van reizigers, gastheren en gemeenschappen. Connect Your Story wil verhalen verzamelen over hoe toerisme op een positieve manier bijdraagt aan de wereld. Hoe reizen mensen verbindt met elkaar, plaats en de wereld. Elk gesprek is tegelijk een gelegenheid om wereldwijd verhalen over reizen te verrijken, ons begrip over de essentiële waarden onder toerisme te verdiepen en een alternatief verhaal te weven voor de sector ‘toerisme’, gebaseerd op de verhalen van ‘gewone’ mensen, wiens stem anders niet gehoord wordt.
Hoe meer we ons onze verhalen over reizen en gastvrij zijn herinneren en delen, hoe meer we de weldaad van die avonturen ervaren. Hoe meer we die weldaad ervaren, hoe meer we ons engageren om ook mensen kansen te geven die zonder ons engagement minder kansen hebben. Doorheen het herinneren en delen van onze verhalen worden we meer toegewijd aan het openen van onze wereld voor onszelf en voor anderen. Als reiziger, gastheer of als professional en vrijwilliger in de toeristische sector.
Kern van Connect Your Story is een community van ‘Storyweavers’. Met Connect Your Story bouwen we een internationale gemeenschap van mensen die op vrijwillige basis verhalen willen verzamelen over hoe reizen bijdraagt aan een waardig leven voor bewoners van onze planeet. Zij krijgen een opleiding in de kunst van het verhalen weven en zullen conversaties aanzwengelen, zorgzaam luisteren en verhalen verder vertellen. Ze zullen duizenden verhalen weven tot een patroon dat vertelt over toegewijde mensen die bijdragen aan de mogelijkheid dat toerisme de wereld kan veranderen in een plaats waar de waardigheid van alle leven centraal staat.
Connect Your Story wil de hoop en initiatieven van mensen eren en aanmoedigen. Het wil bewustzijn doen groeien omtrent de bijdrage die toerisme kan doen aan het welzijn van mensen, aan welvaart, vrede en samenwerking. Het zal ideeën en kansen verspreiden doorheen de internationale toerisme sector. Het zal mensen verbinden en burgerinitiatieven voor het voetlicht brengen. Het wil bovendien een waardevolle bron worden van betekenissen en actie-onderzoek.
Iedereen die van dit idee enthousiast wordt, is welkom om mee te doen!
CONCLUSIE
HERSTELLEN VAN DE WAARDIGHEID VAN LEVEN DOOR VERHALENWERK
Stel je even voor… dat je leeft en werkt in een organisatie of netwerk waar toekomst gebouwd wordt op de hoop en bereidwilligheid van al haar leden. Dat je je altijd verbonden voelt met het geheel. Dat sterkten gezien worden door iedereen. Dat kansen voortdurend opborrelen en mensen enthousiast zijn om dingen te laten gebeuren. Dat je organisatie bijdraagt aan het herstellen van de waardigheid van leven in jouw (lokale) gemeenschap. Dat je omringd wordt door verhalen over hoe de levens van mensen veranderen door jouw werk in de organisatie. Dit is precies wat we ervaren in ons verhalenwerk bij het Steunpunt Vakantieparticipatie in Vlaanderen. Dus, om dit verhaal af te ronden, duiken we in een laatste belangrijke vraag: wat draagt het narratieve werk bij aan onze specifieke context en aan het grotere netwerk van Iedereen Verdient Vakantie?
EEN ORGANISATIEKIJK: DE TOEKOMST LIGT IN NETWERKEN
We geloven dat de toekomst van succesvolle professionele samenwerking ligt in hoe mensen zich organiseren. Professionals en vrijwilligers voelen zich nu al aangetrokken om hun inspanningen te te wijden aan structuren die als netwerk fungeren. Typisch in netwerken zijn de niet-hiërarchische manier van organiseren en de triple-win filosofie. In een netwerk ervaren mensen die erin bijdragen zich verbonden met de missie en met elkaar, via gelijkwaardige relaties die de bijdrage van elke deelnemer aan het geheel waardeert.
BASIC ‘DATA’ IN NETWERKEN ZIJN VERHALEN
Hoe meer alle leden in een netwerk zich bewust zijn van doelen, mogelijkheden en resultaten, hoe meer een netwerk haar missie kan waarmaken, in steeds groter wordende cirkels van invloed.
Misschien zijn verhalen wel de allerbelangrijkste bouwstenen van netwerken, want verhalen dragen de taal en beelden van het leven. In een (organisatie) wereld die vandaag doordrongen is van de vervreemdende taal van data, industriële taal en zelfs oorlogstaal, verlangen we naar verhalen over mensen die hoop ervaren en welzijn tot stand brengen in elkaars leven. Verhalen uit het echte leven spreken tot ons via ogenblikken, beelden, levendige taal, metaforen, gevoel, geschenken en toekomstmogelijkheden.
WAARDIGHEID REALISEREN VIA DOORLEEFDE VERHALEN
Tegenwoordig worden we gebombardeerd met verhalen, en het lijkt er voor ons op dat het verhaal een methodiek is geworden om zoveel mogelijk invloed te krijgen in het leven van mensen. Leiders worden getraind om een invloedrijk organisatieverhaal te kunnen vertellen. Merken verkopen hun goederen via verhalen. Verhalen worden gemaakt om menselijk gedrag te leiden in de richting die beïnvloeders willen: een richting die gevoelens van tekort opwekken als je niet deze of die specifieke beleving of gadget hebt. We geven het toe: dit breekt ons hart.
Want voor ons dragen en versterken verhalen ons menselijk bestaan en onze relatie met alle leven.
We zien onszelf door de spiegel van onze verhalen. We verbinden ons met anderen doorheen verhalen. We leren door verhalen. We verbeelden de toekomst door verhalen. We vinden betekenis doorheen onze verhalen. We worden gezien en aangemoedigd door onze verhalen.
HET TEMPO VAN GEDULD
Waardig werken betekent het tempo van het leven respecteren. Geen enkele bloem of adembenemend landschap werd ooit gecreëerd door shortcuts. Netwerken zijn de uitdrukking van gedeelde levens en hebben een leven in zichzelf. We kunnen het leven niet dwingen. Onze behoefte aan snelle resultaten doet het leven doodgaan. Daarom is geduldige toewijding een kernattitude voor leiderschap en verhalenwerk in netwerken. En dat is net zoals diepgaand re-authoring werk: elk verhaal verdient onze volle aandacht en toewijding.
WE KUNNEN DE VERSCHUIVING SAMEN MAKEN
De hoop die we koesteren voor het netwerk Iedereen Verdient Vakantie in Vlaanderen en voor het internationale Connect Your Story project: mensen kansen geven om hun verhalen te vertellen, zodat ze hun reis- en gastvrijheidservaringen kunnen verbinden aan de hoop die in hun verhalen opborrelt. Zodat ze betekenis kunnen geven aan hun ervaringen, voor zichzelf en voor de wereld.
Dan, na een lange tijd van verhalen vinden, documenteren, delen en verbinden, kunnen we wakker worden in een nieuwe wereld. En dit is precies wat er op dit ogenblik gebeurt in de wereld van Iedereen Verdient Vakantie.
Dat is de reden waarom we ons werk uitbreiden en ‘Connect Your Story’ creëerden. En dat is waarom we jou uitnodigen om deel te nemen aan dit avontuur.
Bronnen
Block, P. (2008). Community: The structure of belonging. San Francisco, CA: Berrett-Koehler Publishers.
Bouwen, G. (2010). Leiden naar talent en bezieling. Energie van mensen verbinden tot teamkracht. Leuven: Lannoo Campus
Bouwen, G. Schapmans, M & Swart, C. (2018) Connect Your Story manual. Bilzen.
Brown, L. Tourism, a catalyst for existential authenticity. Annals of tourism research, Vol. 40. 2013: Elsevier
Carlson, T & Swart, C (2015-2017). Online conversations and correspondence.
Epston, D & White, M (1990). Narrative Means to Therapeutic Ends. New York, NY: W.W. Norton & Company, Inc.
Madigan, S. (2011). Narrative therapy. Washington, DC: American Psychological Association.
Swart, C. (2013) Re-authoring the world: The narrative lens and practices for organisations, communities and individuals. Randburg, ZA: Knowres publishing.
Tonninger, W. Chlopczyk, J. & Beyond Storytelling Team (2018). Reauthoring Futures: Con-texts. Abtenau: Almblitz.
White, M (2005). Michael White workshop nota’s gepubliceerd via www.dulwichcentre.com.au 21 september 2005.
White, M (2007). Trauma and Narrative Therapy part 1. Geraadpleegd van https://vimeo.com/34671797
Zimmerman, J. (2018). Neuro-Narrative Therapy: New possibilities for emotion-filled conversations. New York, NY: W.W. Norton & Company, Inc.
Connect Your Story: www.connectyourstory.org
Generative Journalism: www.axiomnews.com
Holiday Participation Centre: www.iedereenverdientvakantie.be
Story collection of ‘Everybody Deserves A Holiday’: www.verbindjeverhaal.be
Storyweaving werk
De (Engelse) tekst in het booklet werd eerder gepubliceerd op www.iedereenverdientvakantie.be en is deel van het boek Transforming organizations – narrative and story-based approaches (Springer, 2019). Er is ook een video-opname met de pioniers.
Het NETWERK IEDEREEN VERDIENT VAKANTIE
Een netwerk van 2500 organisaties die samen vakantie mogelijk maken
Vakantie
Voor mensen in armoede
Voor mensen met een beperking.
Voor mensen die een vakantiedrempel ervaren
Verhalen zijn de brandstof van dit netwerk
Verhalen van mensen die vakantie beleven
Verhalen van mensen die vakantie mogelijk maken voor anderen
Verhalen over wel meetellen in de samenleving.
Over wel gezien worden.
Over erbij horen.
Die verhalen zijn niet verzonnen
Ze zijn verteld door gewone mensen
Beluisterd door verhalenwevers
Met waardigheid opgeschreven
Ze krijgen een podium op
www.verbindjeverhaal.be
Waarom doen ze dat toch bij Iedereen Verdient Vakantie?
Wat gebeurt er dan?
En hoe verandert dat werk onze samenleving?
Een gesprek met pioniers en mensen
die verhalen vertellen en beluisteren.
Op YouTube: Storyweavers
Met dank aan
Alle netwerkpartners.
Alle storytellers en storyweavers.
Alle vrijwilligers.
Alle teamleden van Steunpunt Vakantieparticipatie, Toerisme Vlaanderen.
Dit artikel verscheen als booklet.
Het booklet is een vertaling van een artikel in het Nederlands, Afrikaans en Engels.
Het werd samengesteld van verschillende documenten en vertaald: Connect your story manual, Re-authoring Futures Con-Texts en verschillende publicaties op www.verbindjeverhaal.be.
Het werd gepubliceerd op www.connectyourstory.org and www.iedereenverdientvakantie.be
©2019
Tekst: Griet Bouwen, Chené Swart & Marianne Schapmans
Design: info@llot.be
Foto’s: Videotalk AV producties – Drone: Jellie Demonie
Illustraties: Martine Vanremoortele
